Geschiedenis

De gemeente Ooststellingwerf ligt aan de grens met Drenthe; op deze grens, ten zuidoosten van Appelscha ligt het Nationaal Park Drents-Friese Wold, waar uitgestrekte bossen liggen en een zandverstuiving, die het Aekingerzand of de Kale Duinen wordt genoemd. Het hoogste punt in de gemeente is de op 26,6 meter gelegen top van de Bosberg, ook vlak bij Appelscha. Aan de oostkant van de gemeente, tussen Appelscha en Veenhuizen ligt het Fochteloërveen. De rivieren de Linde en de Tjonger ontspringen in deze gemeente.

De gemeente Ooststellingwerf telt dertien officiële kernen (dorpen). De Nederlandse namen zijn de officiële. De hoofdplaats is Oosterwolde. De oudere dorpen hebben een brink en essen zoals dat ook in Drenthe gewoon is en hun eerdere Saksische karakter aangeeft. Ditzelfde geldt voor het kleinschalige agrarische karakter met weinig industriële ontwikkeling maar met nabuurschap.

Drie talen in Ooststellingwerf 

In Ooststellingwerf werd vanouds Stellingwerfs gesproken, maar nu ook Fries en Nederlands. Het riviertje de Tjonger, in het noorden van de gemeente, is de taalgrens tussen Fries en Nedersaksisch gebied. Uitzondering hierop zijn de verveningsdorpen Ravenswoud en Appelscha waar, net als in de noordelijke dorpen Donkerbroek, Haule, Haulerwijk en Waskemeer, ook Fries gesproken wordt. Het Nederlands is de dominante taal in de gemeente.

Geschiedenis en cultuur

Het  gebied hoorde ooit bij Drenthe. Rond 1328 kwam de afscheiding, toen 12 kerspelen van Drenthe zich aansloten bij de Friezen van Stellingwerf.
Tot het begin van de 16e eeuw functioneerde het gebied als een zelfstandig boerenrepubliekje. Het bestuur was toen in handen van de stellingen; vandaar de naam Stellingwerf. Daarna is het bij Friesland ingedeeld, in het begin als 1 en later - in 1524 - als 2 grietenijen.
Ondanks de samenvoeging met Friesland heeft de Stellingwerver-regio haar eigen identiteit behouden.
Een grote rol daarbij speelt de lokale taal Stellingwerfs. Vooral inwoners van de kleinere dorpen gebruiken het Stellingwerfs nog veel. Hoewel in de noordelijke plaatsen vooral het Fries te horen is. Stellingwerfs is verwant aan andere Nedersaksische streektalen van Drenthe, Overijssel, Gelderland en Groningen. Daarnaast hebben vooral de oude zanddorpen nog steeds een 'Drents gezicht’. En hier en daar staat nog een oude Saksische boerderij.

Bekhofschans

In dit gebied zijn vroeger geregeld oorlogen gevoerd. Veelal rondom de verdedigingswerken (de schansen). Deze lagen aan enkele toegangswegen tot Friesland, in het immens grote veengebied tussen Friesland en Drenthe/Overijssel.
Bij Oldeberkoop lag de Bekhofschans. Met name Oldeberkoop heeft veel te lijden gehad van de troepen van de bisschop van Utrecht en de graaf van Holland.

Klokkenstoelen

Bijzonder in Zuidoost-Friesland zijn de verschillende historische klokkenstoelen. Dit zijn open bouwwerkjes, meestal van hout, waarin klokken zijn geplaatst. Vaak zijn ze te vinden bij sobere zaalkerkjes of bij kerkhoven. Vroeger werden ze gebruikt om berichten door te geven.
In Ooststellingwerf zijn ze onder andere te vinden in Appelscha, Elsloo, Oosterwolde, Fochteloo, Donkerbroek en Nijeberkoop.
 

De gemiente Ooststellingwarf ligt an de greens mit de preveensie Drenthe; op disse greens, an de zuudoostkaante van Appelsche ligt et Nationaal Park Drents-Friese Wold, waor uutgestrekte bossen liggen en een zaandverstuving, die et Aekingerzaand of de Kaele Dunen nuumd wodt. Et hoogste punt in de gemiente is de Bosbarg, die 26,6 meter hoog is, vlak bi’j et centrum van Appelsche. An de oostkaante van de gemiente, tussen Appelsche en Veenhuzen ligt et Fochtelervene. De rivieren de Linde en de Tjonger ontspringen in disse gemiente.

In de gemiente Ooststellingwerf bin dattien kernen (dörpen). De Nederlaandse naemen bin de officiële naemen. De heufdplaetse is Oosterwoolde. De ooldere dörpen hebben een brink en essen zoas dat ok in Drenthe gewoon is. Dat geft heur eerdere Saksische kerakter an. Etzelde gelt veur et kleinschaolige agrarische kerakter,  mit weinig industriële ontwikkeling, mar wel mit naoberschap.

Drie taelen in Ooststellingwarf 

In Ooststellingwarf wodt vanoolds Stellingwarfs praot, mar now ok Fries en Nederlaands. Et reviertien de Kuunder (in et Fries de Tjonger), in et noorden van de gemiente, is de taelgreens tussen Fries en Nedersaksisch gebied. Uutzondering hierop bin de verveningsdörpen Raevenswoold en Appelsche waor, net as in de noordelike dörpen Donkerbroek, Haule, Haulerwiek en Waskemeer, ok Fries praot wodt. Et Nederlaands is de dominante tael in de gemiente.

Geschiedenis en kultuur

Et gebied van Ooststellingwarf het ooit bi’j Drenthe heurd. Rond 1328 kwam de ofscheiding, toen 12 kerspelen van Drenthe heur ansleuten bi’j de Friezen van Stellingwarf.
Tot et begin van de 16e eeuw funktioneerde et gebied as een zelfstaandig boerenrepublikien. Et bestuur was doe in hanen van de stellingen; vandaor de naeme Stellingwarf. Daornao is et bi’j Friesland indield, in et begin as iene en laeter - in 1524 - as twie grieteni’jen.
Ok al bin de Stellingwarven bi’j Friesland kommen, de Stellingwarven hebben heur eigen identiteit holen.
Een grote rol daorbi’j speult oonze tael, et Stellingwarfs. Veural inwoners van de kleinere dörpen bruken et Stellingwerfs nog alle daegen. In de noordelike plaetsen is ok een protte Fries te heuren.
Et Stellingwarfs is femilie van ere Nedersaksische streektaelen in Drenthe, Overiessel, Gelderlaand en Grunnigerlaand. Daornaost hebben veural de oolde zaanddörpen nog altied een 'Drents gezicht’. En hier en daor staot nog een oolde Saksische boerderi’je.

De Bekhofschaans

In dit gebied bin eerder geregeld oorlogen voerd. Meerst bi’j de verdedigingswarken (de schaansen). Disse laggen an een peer toegangswegen naor Frieslaand, in et grote veengebied tussen Frieslaand en Drenthe/Overiessel.
Bi’j Berkoop lag de Bekhofschaans. Veural Berkoop het vule te lieden had van de troepen van de bisschop van Utrecht en de graaf van Hollaand.

Klokkenstoelen

Biezunder in Zuudoost-Frieslaand bin de verschillende historische klokkestoelen. Dit bin open bouwwarkies, meerstal van hoolt, waor klokken in zitten. Vaeke bin ze te vienen bi’j sobere zaelkarkies of bi’j karkhoven. Vroeger wodden ze bruukt om berichten deur te geven.
In Ooststellingwarf bin klokkestoelen te vienen in Appelsche, Else, Oosterwoolde, De Fochtel, Langedieke, Donkerbroek en Ni’jberkoop.

De gemeente Eaststellingwerf leit oan de grins mei Drinte; op dy grins, súdeast fan Appelskea, leit it Nationaal Park Drents-Friese Wold, mei grutte bosken en in sânferstowing, dy’t it Aekingersân of de Keale Dunen neamd wurdt. It heechste punt yn ’e gemeente is de top fan de Boskberch op 26,6 meter, ek yn de buert fan Appelskea. Oan ’e eastkant fan de gemeente, tusken Appelskea en Feanhuzen leit it Fochtelerfean. De rivieren de Linde en de Tsjonger ûntspringe yn dizze gemeente. 

De gemeente Eaststellingwerf hat trettjin offisjele kearnen (doarpen). De Nederlânske nammen binne de offisjele. It haadplak is Easterwâlde. De âldere doarpen hawwe in brink en eskebeammen sa’t dat ek yn Drinte gewoan is, wat it eardere Saksyske karakter fan de doarpen oanjout. Datselde jildt foar it lytsskalige agraryske karakter mei net folle yndustriële ûntwikkeling, mar mei mienskipssin; nabuurschap.

Trije talen yn Eaststellingwerf

Yn Eaststellingwerf waard fanâlds Stellingwerfsk praat, mar no ek Frysk en Nederlânsk. It rivierke de Tsjonger, yn it noarden fan de gemeente, is de taalgrins tusken Frysk en Nedersaksysk gebiet. De ferfeaningsdoarpen Ravenswâld en Appelskea binne hjirop in útsûndering. Dêr wurdt ek Frysk praat, krekt as yn de noardlike doarpen Donkerbroek, Haule, Haulerwyk en Waskemar. It Nederlânsk is de dominante taal yn de gemeente. 

Skiednis en kultuer

It gebied hearde ea by Drinte. Om 1328 hinne kaam de ôfskieding, doe’t 12 karspelen fan Drinte harren oansleaten by de Friezen fan Stellingwerf.
Oant it begjin fan ’e sechstjinde iuw funksjonearre it gebiet as in selsstannich boererepublykje. It bestjoer wie doe yn hannen fan de Stellingen; fandêr de namme Stellingwerf. Dêrnei is it yndield by Fryslân, yn it begjin as ien en letter (yn 1524) as twa gritenijen.
Nettsjinsteande de gearfoeging mei Fryslân hat de Stellingwerver regio har eigen identiteit behâlden. De lokale taal Stellingwerfsk spilet dêrby in grutte rol. Benammen ynwenners fan de lytsere doarpen brûke it Stellingwerfsk noch in soad, hoewol’t yn de noardlike plakken foaral it Frysk te hearren is.
Stellingwerfsk is besibbe mei de oare Nedersaksyske streektalen fan Drinte, Oerisel, Gelderlân en Grinslân. Dêrneist hawwe foaral de âlde sândoarpen noch hieltyd in ‘Drintsk gesicht’, en stiet hjir en dêr noch in âlde Saksyske pleats.

Bekhofskâns

Yn dit gebiet binne eartiids geregeld oarloggen fierd. Meastentiids om de ferdigeningswurken – de skânsen – hinne. Dy leine oan guon fan de tagongswegen nei Fryslân, yn it enoarm grutte feangebiet tusken Fryslân en Drinte/Oerisel.
By Oldeberkeap lei de Bekhofskâns. Benammen Oldeberkeap hat in soad te lijen hân fan de troepen fan de biskop fan Utert en de graaf fan Hollân.

Klokkestoelen

Bysûnder yn Súdeast-Fryslân binne de ferskate histoaryske klokkestoelen. Dit binne iepen bouwurkjes, meastentiids fan hout, dêr’t klokken yn pleatst binne. Faak binne se te finen by sobere sealtsjerkjes of by tsjerkhôven. Eartiids waarden se brûkt om berjochten troch te jaan. Yn Eaststellingwerf binne se bygelyks te finen yn Appelskea, Elsloo, Easterwâlde, Fochteloo, Donkerbroek en Nijeberkeap.

• Ca. 120.000 voor Christus Neanderthalers in de Stellingwerven
• Ca. 12.000 voor Christus eerste (rondtrekkende) bewoners in de Stellingwerven
• Ca. 3400 voor Christus eerste boeren in de Stellingwerven
• Ca. 1500 voor Christus gebruik van bronzen voorwerpen in de Stellingwerven
• Ca. 300 Fochteloo verlaten als laatste nederzetting in de Stellingwerven
• Ca. 450 (tijdelijke) bewoning bij Appelscha
• 944 Bisschop van Utrecht krijgt gebruiksrechten in Drenthe (en de Stellingwerven)
• Ca. 1000 start ontginningen vanuit Drenthe
• Ca. 1050 start ontginningen vanuit Noordwest-Overijssel (Steenwijk en Vollenhove)
• 1125 kerk Oldeberkoop waarschijnlijk gebouwd
• 1228 Oldeberkoop waarschijnlijk voor het eerst genoemd
• 1247 Appelscha waarschijnlijk voor het eerst genoemd
• Ca. 1300 klok van Langedijke gegoten (één van de oudste klokken van Noordwest-Europa)
• 1309 ‘Stellingwarf’ voor het eerst genoemd, in een conflict met de bisschop van Utrecht
• 1313 verdrag met bisschop van Utrecht
• 1328 twaalf (oostelijke) Stellingwerver dorpen scheiden zich af van Drenthe
• 1343 Leidijk tussen Donkerbroek en Duurswoude aangelegd
• 1350 Reynerus pastoor te Oldeberkoop
• 1361-1362, 1408-1413 oorlog met de bisschop van Utrecht
• 1500 Albrecht van Saksen vestigt zijn gezag over Stellingwerf (einde zelfstandigheid)
• 1502 oudste kerkklok van Donkerbroek gegoten
• 1504 Stellingwerf definitief bij Friesland
• 1505 Lykele Ebelens grietman, stamvader van het geslacht Lycklama a Nijeholt
• 1517 splitsing Oost- en Weststellingwerf
• 1523 Karel V vestigt zijn gezag over de Stellingwerven (o.a. troepen in Donkerbroek)
• 1524 grietman Vranck Roeloffs, grietman van Ooststellingwerf, vermoord
• 1578 dr. Baerte Idsaerda namens de Stellingwerven afgevaardigde naar de Unie van Utrecht
• 1582-1592 Spaans garnizoen in Steenwijk (oorlog in de Stellingwerven; o.a. Oldeberkoop in 1585 aangevallen en kerktoren vernield)
• 1593 oprichting Bekhofschans en Breebergschans
• 1597-1606 nog regelmatig Spaanse invallen
• 1672-1673 invallen Munsterse en Franse troepen (o.a. Lycklamastins te Oldeberkoop verwoest en Donkerbroek bezet)
• 1647 bouw herberg De Gouden Klok in Oosterwolde
• 1713 start aanleg Haulerwijkstervaart
• 1722 bouw eerste huis Waskemeer/beneden Haulerwijk
• 1730 grensbepaling met Drenthe
• 1742 Stadhouder Willem IV verblijft in Makkinga (op weg van Leeuwarden naar Coevorden)
• 1749 oproer rond belastinginning (o.a. in Donkerbroek)
• 1759 grens tussen Ooststellingwerf en Opsterland definitief vastgesteld
• 1765 bouw eerste herberg in Waskemeer/Beneden Haulerwijk
• 1770 bouw eerste school in Waskemeer/Beneden Haulerwijk
• 1783 Opsterlandse Compagnonsvaart bereikt Ooststellingwerf
• 1789 patriot Ayzo van Boelens vlucht uit Makkinga
• 1790 Opsterlandse Compagnonsvaart bereikt de Tjonger/Kuunder
• 1798 bouw eerste brug in Donkerbroek over de Opsterlandse Compagnonsvaart
• 1812-1816 indeling in mairiën
• 1816 Opsterlandse Compagnonsvaart bereikt Oosterwolde
• 1817 Opsterlandse Compagnonsvaart bereikt Appelscha
• 1819 opening veerdienst Gorredijk-Appelscha
• 1827 Opsterlandse Compagnonsvaart bereikt Drentse grens
• 1834 eerste arts vestigt zich in Ooststellingwerf
• 1835 afscheiding van de NH Kerk te Appelscha
• 1835 start bouw grietenijhuis in Oldeberkoop
• 1842 stichting landhuis Nieuw Friesburg te Oldeberkoop
• 1843 Breebergschans wordt particulier bezit
• 1851 bouw villa Lunia te Oldeberkoop
• 1856 weg tussen Wijnjeterp en Appelscha (langs de vaart) gereed
• 1856 nieuw gemeentehuis in Makkinga
• 1858 oprichting uitspanning Duinen Zathe te Appelscha
• 1859 aanleg weg langs Haulerwijk
• 1859 eerste Appelschaster ‘Bergfeest’
• 1868 Haulerwijkstervaart staat droog vanwege hete zomer
• 1870 opening Hotel De Zon in Oosterwolde
• 1879 opening vaarverbinding tussen Haulerwijk en Veenhuizen
• 1880 start verharding zandweg Donkerbroek-Veenhuizen
• 1881 start aanleg bossen bij Appelscha
• 1882 oprichting bouwbedrijf Offringa in Waskemeer
• 1885-1886 Domela Nieuwenhuis spreekt op bijeenkomsten
• 1886-1888 kanalisering Tjonger /Kuunder
• 1886 opening nieuwe gemeentehuis in Oosterwolde
• 1886 oprichting omnibusdienst tussen Oosterwolde en Gorredijk (via Donkerbroek)
• 1887 oprichting zuivelfabrieken te Elsloo en Oosterwolde
• 1887 aanleg vaart van Makkinga naar de Tjonger/Kuinder
• 1888 veenarbeidersstaking te Appelscha
• 1891 provincie neemt vaart Drachten-Veenhuizen over
• 1893 proces tegen de kastelein van Haulerwijk wegens majesteitsschennis (met verdediging door Troelstra).
• 1893 Appelschaster hongerproces met Troelstra
• 1894 opening vaarverbinding tussen Appelscha en Smilde
• 1894 afbakening grens met Drenthe aangegeven door witte paaltjes
• 1894 Jan R. Slotemaker de Bruïne wordt predikant te Haulerwijk (later minister)
• 1895 oprichting zuivelfabrieken te Fochteloo en Makkinga
• 1895 oprichting weekblad De Oost-stellingwerver
• 1897 oprichting zuivelfabriek te Waskemeer/Beneden Haulerwijk
• 1898 oprichting zuivelfabriek te Donkerbroek
• 1899 bouw villa Vredewoud te Oldeberkoop
• 1899 P.W. Janssen koopt heidegrond aan onder Waskemeer/Beneden Haulerwijk
• 1902 oprichting Coöperatieve Voorschotbank te Oldeberkoop
• 1903 grenscorrecties tussen de beide Stellingwerven en Schoterland
• 1910 opening elektriciteitscentrale in Oosterwolde
• 1911 tramverbinding Gorredijk-Oosterwolde (via Donkerbroek) officieel in gebruik
• 1911 oprichting SDAP-afdeling in Oosterwolde
• 1913 overlijden laatste schaapsherder van Appelscha
• 1914 tramverbinding Oosterwolde-Steenwijk (via Makkinga en Elsloo) officieel in gebruik
• 1915 tramverbinding tussen Oosterwolde en Assen officieel in gebruik
• 1921 overlijden O.M. Meek te Donkerbroek (architect en raadslid)
• 1922 stichting sanatorium tbv tbc-patienten in Appelscha
• 1925 verharding weg tussen Oosterwolde en Appelscha
• 1927 J.H. Popping eigenaar van het blad De Oost-stellingwerver
• 1930 oprichting speeltuin te Appelscha
• 1930 oprichting jeugdherberg te Appelscha
• 1933 opening zwembad De Tjonger tussen Donkerbroek en Oosterwolde
• 1934 oprichting stichting zwembad te Appelscha
• 1941 oprichting Joods werkkamp Ybenheer bij Fochteloo
• 1941 start ruilverkaveling Het Bovenveld bij Donkerbroek (eerste in Ooststellingwerf)
• 1943 ca. 300 evacuees uit Noord- en Zuidholland worden in Ooststellingwerf ondergebracht
• 1945 Franse en Belgische parachutisten eerste geallieerde militairen in Appelscha en Haulerwijk
• 1946 oprichting Chr. ULO te Waskemeer
• 1946 oprichting Motorcross Circuit Prikkedam te Makkinga
• 1947 einde bestuurscrisis gemeente
• 1950 windhoos Haulerwijk (veel schade en landelijk nieuws)
• 1951 start opvang Molukkers in kampen Ybenheer en Oranje bij Fochteloo
• 1952 Ravenswoud officieel dorp
• 1953 afsluiting Haulerwijkstervaart voor scheepvaart
• 1957 start aanleg N381 door Ooststellingwerf
• 1957 opening RHBS Oosterwolde
• 1960 bouw waterleidinggebouw Terwischa bij Appelscha
• 1960 verhuizing dropproducent Kraepelien & Holm van Zeist naar Oosterwolde
• 1960 start zandafgraving Canadameer tussen Appelscha en Elsloo
• 1962 opening Openbare Bibliotheek Oosterwolde
• 1965 start bibliobus door Ooststellingwerf
• 1968 start Jeugdsoos "Harambe" te Appelscha
• 1971 eerste keer Open Stal Oldeberkoop (oudste kunstroute van Nederland)
• 1972 oprichting Stellingwerver Schrieversronte
• 1974 oprichting Turfroute
• 1980 Confectiefabriek Douma en Wolf in Haulerwijk failliet
• 1981 vijfdelige IKON-tvserie over Haulerwijk
• 1988 heemkunde ingevoerd op basisscholen
• 1989 opening miniatuurpark Appelscha (in 2011 failliet)
• 1991 oprichting stichting Nobilis (centrum voor prentkunst) in Fochteloo
• 1993 afbraak hotel De Gouden Klok in Oosterwolde
• 1994 oprichting stichting Oold Ark (museum) in Makkinga
• 2000 oprichting Nationaal Park Drents-Friese Wold